نويسنده در اين نوشتار مي كوشد تا با بيان تحليل قرآن از آثار و پيامدهاي ترك پرداخت زكات و تعطيل آن از سوي مردم و دولت اسلامي، هشدارها و انذارهاي قرآن را به گوش همگان برساند و از عذاب و مشكلاتي كه از ناحيه ترك آن بر سر جامعه اسلامي مي آيد پرهيز دهد. با هم اين مطلب را از نظر مي گذرانيم.

زكات مال كه يكي از واجبات دين اسلام و اركان مهم آن است يكي از مهم ترين ابزارهاي تعديل اقتصادي و توزيع ثروت براساس اصول عدالت مي باشد. جامعه اي كه براساس پرداخت حقوق مالي قوام يابد از هر لحاظ در امنيت و آسايش قرار مي گيرد و شكوفايي و پيشرفت نصيب آن مي شود. بر اين اساس مي بايست پرداخت زكات به عنوان يكي از واجبات از سوي دولت اسلامي مورد توجه و تأكيد قرار گيرد و از كوتاهي در پرداخت آن با تشويق و ترغيب و حتي انذار مردم از پيامدهاي زيانبار دنيوي و اخروي فرهنگ سازي انجام گرفته و مردم را به اشكال مختلف بر عمل بدان ترغيب نمايد.
در حال حاضر به نظر مي رسد كه كم ترين توجه به اين واجب از سوي دولت اسلامي و مردم مي شود و به گونه اي جزو احكام و قوانيني است كه تعطيل شده است. هرچند در ساليان اخير برخي از دلسوزان با تبليغ و تشويق مردم توانستند گام هايي در احياي اين واجب شرعي بردارند ولي هنوز در آغاز راه است و نيازمند توجه و اهتمام خاص همگاني است تا مردم آن را همانند نماز و روزه مورد توجه و عمل قرار دهند و از آن غافل نشوند.

زكات كه از ماده زكو يا زكي گرفته شده در اصل به معناي رشد و زيادت و افزايش است. (معجم مقاييس اللغه ج3 ص17) اين واژه به معناي طهارت، رشد، بركت و مدح نيز آمده است. (لسان العرب ج6 ص65)
وقتي از زكات مال سخن به ميان مي آيد به معنا و مفهوم تطهير آن مراد مي باشد (مجمع البيان ج1 و 2 ص 212) ولي در اصطلاح شرعي براي حقي است كه در مال واجب است و در وجوب آن نصاب به عنوان شرط اصلي معتبر است. (جواهر الكلام ج15 ص2)
راغب اصفهاني از انديشمندان و زبان شناسان برجسته ادبيات عرب و فرهنگ قرآن درباره علل ناميدن حق مالي به عنوان زكات بر اين باور است كه علت ناميدن جنس مالي به زكات بدين سبب است كه دهنده آن به بركت در مال خود يا پاك كردن نفس و جان خويش از گناه و تطهير و تزكيه آن يا حتي هر دو اميد دارد. (مفردات ص318)
بر اين اساس هركس يا جامعه اي بخواهد به تزكيه نفس و تعالي و رشد اجتماعي شخصيت هاي جامعه بپردازد و يا مال و ثروت شخصي يا عمومي را افزايش دهد و جامعه را به شكوفايي و رشد سوق دهد مي بايست به زكات به عنوان يكي از مهم ترين ابزارهاي دست يابي به اين هدف و مقصود توجه كند و از پرداخت آن كوتاهي نورزد.
وقتي از پرداخت زكات در آيات سخن به ميان مي آيد مقصود و مراد آن است كه بخشي از مال معين و مقدار مشخص شده از برخي از اموال كه خداوند و پيامبر(ص) بيان كرده است را از مال خويش خارج كند و آن را در اختيار دولت اسلامي قرار دهد تا در مصارفي كه خداوند و پيامبر(ص) بيان كرده است هزينه و صرف كنند.
در اهميت زكات همين بس كه از آن به خيري ياد شده است كه خروج آن از دست آدمي موجب بقاي آن در نزد خداوند مي گردد و در روز حاجت و نياز خداوند به عنوان امين قوي به وي بازگردانده و بلكه به چند برابر آن را تحويل وي مي دهد. (بقره آيه 110 و مزمل آيه 20)
براي اين كه از اهميت و نقش زكات در زندگي دنيوي و اخروي و هم چنين مادي و معنوي آگاه شويم نخست به برخي از آثار آن بطور گذرا اشاره مي شود تا بر اساس آن و نيز بيان آثار و تبعات سوء عدم پرداخت زكات نقش آن در زندگي و حيات انساني به خوبي نمايان گردد.

خداوند در آيه 277 سوره بقره پرداخت زكات را مايه آرامش دروني شخص مي شمارد و بيان مي كند كه هر كسي كه بخواهد از حزن و اندوه رهايي و به آرامش دست يابد و ترس و خوف را از زندگي خويش دور سازد مي بايست به زكات به عنوان عامل ايجادي آرامش و امنيت توجه كند.
از ديگر آثار فردي مي توان به دست يابي شخص به تطهير نفس و پالايش روح از آلودگي ها (توبه آيه 103 و مجادله آيه 12) و تحقق صبر و شكيبايي در انسان (بقره آيات 109 و 110) و عاقبت به خيري (حج آيه 41) و نجات از گمراهي (مائده آيه 12) و بهره مندي از ولايت خداوند (حج آيه 78) و هدايت خاص (توبه آيه 18) و مصونيت از عذاب دنيوي و اخروي (بقره آيات 43 و 48 و 177 و ليل آيات 14 تا 18) و بهره مندي از مغفرت خداوند و تكفير گناهان و آثار و پيامدهاي مخرب و زيانبار آن (بقره آيات 271 و مائده آيه 12) و هم چنين قرار گرفتن در رشد و بالندگي و كمال (توبه آيه 103) و دست يابي به رحمت خداوندي (اعراف آيه 156 و توبه 5 و 7) و فضل وي (نور آيات 37 و 38) و در حقيقت رستگاري و خوشبختي دايمي و هميشگي (اعراف آيه 56 و 157) اشاره كرد.
البته خداوند در آيه 5 و نيز 11 سوره توبه شرط پذيرش اسلام و ايمان را پرداخت زكات برمي شمارد كه بيانگر آن است كه يكي از مؤلفه ها و عناصر تحقق اسلام و ايمان پرداخت زكات در كنار نماز و ايمان به توحيد و رسالت و امامت و مانند آن است.
چنان كه هر كسي بخواهد رضايت و خشنود خداوندي را به سوي خود جلب و جذب كند مي بايست از پرداخت زكات به عنوان ابزار و وسيله مطمئن سود ببرد (توبه آيات 71 و 72)
از آثار ديگري كه به شخص و جامعه ايماني و عامل به زكات مي رسد مي توان به قوام و سامان يابي جامعه و امور اجتماعي آن از راه پرداخت زكات اشاره كرد كه خداوند در آيه 4 و 5 سوره بينه به آن توجه مي دهد.
علامه طباطبايي در ذيل آيات مي نويسد كه بنا بر قولي مقصود از دين القيمه همان احكام و دستورهايي است كه پيامبر(ص) آورده و آن ها حافظ مصالح جامعه انساني مي باشد. (الميزان ج20 ص480) بر اين اساس مي توان گفت هر جامعه اي اگر بخواهد به قوام و پايداري و استواري دست يابد مي بايست براساس قوانين و احكامي عمل كند كه خدا و رسول به عنوان شريعت بيان كرده اند كه از جمله مهم ترين آن ها پرداخت زكات است كه به صراحت در آيه 5 سوره بينه بيان شده است.
اصولا شكوفايي و رشد جامعه مبتني بر ايجاد انسجام و همدلي و تعاون اجتماعي است كه يكي از ابزارها و وسايل ايجادي چنين حالتي در جامعه پرداخت زكات و ديگر حقوق مالي است كه افزون بر ايجاد بركت در مال و ثروت شخصي و جمعي موجب انسجام و همدلي مردم آن جامعه مي شود. از اين روست كه خداوند در آيه 11 سوره توبه بيان مي كند كه پرداخت زكات از جمله علل و عوامل حصول اخوت و برادري ديني در ميان افراد يك جامعه و انسجام بخشي و همدلي در ميان ايشان است.
جامعه اي كه برخوردار از وحدت و انسجام برخاسته از اخوت و برادري ديني باشد به آساني در مسير شكوفايي و بالندگي قرار مي گيرد؛ زيرا هر يك از افراد آن در حكم يار و ياور ديگري است كه قوام و استواري را به جامعه مي بخشد و تلاش ها و كوشش ها را در كنار سرمايه ها و ثروت جهت بخشي مي كند و موجبات وحدت رويه و هدف را فراهم مي آورد.
شگفت اين كه خداوند در آيه 177 سوره بقره قرار گرفتن شخص و يا جامعه را در جرگه ابرار منوط به پرداخت زكات مي شمارد. در سوره انسان كه به ايثارگري خانواده علوي(ع) اشاره دارد و آنان را به سبب ايثارگري به اسير و فقير و مسكين مي ستايد مساله كمك هاي مالي به اين سه دسته به عنوان محور قرار گرفتن آنان در ابرار بيان مي شود كه خود اين مساله روشن مي سازد كه چگونه انسان با كمك هاي مالي خويش مي تواند به مقام ابرار درآيد.
خداوند در آيات 37 و 38 سوره نور پرداخت زكات را از علل و عواملي برمي شمارد كه زمينه بهره مندي انسان را از روزي فراوان و بي حساب به دنبال دارد. براين اساس اگر جامعه اي بخواهد به شكوفايي اقتصادي و آسايش مادي برسد مي بايست از پرداخت زكات به عنوان مهم ترين ابزار دست يابي چشم پوشي نكند.

نخستين اثري كه خداوند براي ترك و پرداخت زكات بيان مي كند عدم قبولي ايمان و اسلام شخص است. (توبه آيات 5 و 11) بنابراين كسي كه حاضر به پرداخت واجبات مالي نيست نمي توان وي را مسلمان ناميد و اسلام جز لقلقه زبان وي نيست. اين گونه است كه در برخي از روايات زكات در كنار نماز و حج و جهاد و ولايت به عنوان ستون و اركان اصلي دين اسلام معرفي شده است.
از آثار ديگري كه براي ترك زكات و عمل نكردن به اين واجب در آيه 103 سوره توبه بيان شده آلودگي روحي و محروميت از طهارت روحاني شخص است. بنابراين ترك كننده زكات نمي بايست اميد داشته باشد كه روح و روان وي با ترك زكات تطهير مي شود و مي تواند در مسير انسانيت گام بردارد؛ زيرا با آلودگي شخص به گناه ترك پرداخت حقوق مالي به صورت كامل روح و روان وي آلوده مي گردد و با برخورد با هر چيزي آلوده تر مي شود.
ترك زكات موجب مي شود كه انسان از رشد و تزكيه نفس دور شود و نتواند در مسير كمالي شخصيت سالم گام بردارد و از درون و بيرون ازنظر شخصيت فردي و اجتماعي دچار بحران مي شود و از اعتدال و تعادل شخصيتي خارج مي گردد. (همان) اين گونه است كه شخص از هدايت خاص الهي محروم مي شود و با آن كه به اسلام و آموزه هاي آن نزديك شده است ولي نمي تواند از آن بهره مند گردد و با ترك زكات خود را نسبت به آنها بي تاثير كرده است. از اين روست كه خداوند به صراحت درآيات 57 تا 80 سوره توبه ترك زكات را عامل محروميت انسان ازهدايت خاص بر مي شمارد و در آيات 75 تا 77 يكي ازعوامل رسوخ نفاق در وجود آدمي را ترك آن دانسته و به مسلمانان هشدار مي دهد كه با ترك زكات خود را گرفتار نفاق نسازند كه بسيار بدفرجام تر براي انسان نسبت به كفر است.
اين گونه است كه شخص با خودداري از پرداخت زكات در زمره بدترين مردمان قرار مي گيرد و نفرت و بيزاري از وي ازسوي خداوند به طور رسمي اعلام مي شود. (بينه آيات 1تا 6)
به سخن ديگرترك زكات خود نشانه اي بارز از كفر شخص نسبت به خدا و آموزه هاي اوست، زيرا از نظر قرآن و اسلام براي اسلام شخص نشانه هايي است كه يكي از مهم ترين آن ها پرداخت حقوق و واجبات مالي به ديگران است كه حق ايشان درمال آنان قرار داده شده است. آيات بسياري به اين مطلب اشاره مي كند و تبيين مي شود كه چگونه مي توان مسلمان را از كافر با پرداخت و يا عدم پرداخت زكات باز شناخت (مائده آيه 12 و نيز توبه آيات 5 تا 11 و نيز آيات 74 تا 80 و فصلت آيه 6 و 7)
از ديگر آثار و تبعات زيانبار ترك پرداخت زكات، مي توان به گسترش فسق و فجور در جامعه اشاره كرد؛ زيرا با ترك پرداخت واجبات مالي جامعه با بحران مواجه مي شود و زمينه گسترش بزه و دزدي و تجاوز فراهم مي شود. اين مساله هم موجب مي شود كه شخص تارك نيز به عنوان فاسق شناخته و معرفي شود؛ زيرا آشكار ترك انفاق و واجب كرده هركسي كه ترك واجب به شكل علني نمايد از زمره فاسقان است (توبه آيات 75 تا 80) و اين كه موجب مي شود تا مردم فقير دچار بحران شوند و بزه و فسق درميان آنان تشديد و تقويت گردد.
چنين اشخاصي كه فسق و فجور آشكار با ترك زكات انجام مي دهند به سبب قرارگرفتن در جرگه فاسقان و منافقان از آمرزش و مغفرت الهي محروم مي شوند (توبه آيات 75 تا 80) و اين گونه مي شود كه هر گونه بلايي بر سر ايشان خروار مي شود و دعا و نيايش هاي آنان مستجاب نمي شود و تاثير ندارد.

ريشه ترك پرداخت زكات را مي بايست در بخل (توبه آيات 75 تا 77) كوته فكري (آل عمران آيه 180) و بينش غلط ايشان درباره خير و شر (آل عمران آيه 180) و دنيا طلبي و غوطه ور شدن در تجارت و داد و ستدها و نترسيدن از آخرت (نور آيه 37) دانست.
البته دراين ميان نمي توان از نقش غير سازنده دولت و حكومت نيز غافل ماند؛ ازاين روست كه خداوند در آيه 41سوره حج تعطيلي فريضه زكات از سوي جامعه مومنان را متوجه دولت مي كند و فقدان حاكم و حكومت صالح را يكي از علل و عوامل ترك اين فريضه و واجب اجتماعي مي شمارد كه موجبات قوام و استواري جامعه است و دولت به عنوان نهاد مسئول از حفظ قوام اجتماعي لازم است دراين مساله برنامه ريزي داشته باشد و كوتاه نيايد.